ΞΕΝΟΦΩΝ - ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ



"ΞΕΝΟΦΩΝ - ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ"

	1.1 Αλλ' εγώ εννοήσας ποτέ ως η Σπάρτη τών ολιγανθρω- ποτάτων πόλεων ούσα δυνατωτάτη τε καί ονομαστοτάτη εν τη Ελλάδι εφάνη, εθαύμασα ότω ποτέ τρόπω τούτ' εγένετο: επεί μέντοι κατενοήσα τά επιτηδεύματα τών Σπαρτιατων, 1.2 ουκέτι εθαύμαζον. Λυκούργον μέντοι τόν θέντα αυτοίς τούς νόμους, οίς πειθόμενοι ηυδαιμόνησαν, τούτον καί θαυμάζω καί εις τά έσχατα [μάλα] σοφόν ηγούμαι. εκείνος γάρ ου μιμησάμενος τάς άλλας πόλεις, αλλά καί ενάντια γνούς ταίς πλείσταις, προέχουσαν ευδαιμονία τήν πατρίδα επέδειξαν. 1.3 Αυτίκα γάρ περί τεκνοποιίας, ίνα εξ αρχής άρξωμαι, οι μέν άλλοι τάς μελλούσας τίκτειν καί καλώς δοκούσας κόρας παιδεύεσθαι καί σίτω η ανυστόν μετριωτάτω τρέφουσι καί όψω η δυνατόν μικροτάτω: οίνου γε μήν ή πάμπαν απεχο- μένας ή υδαρεί χρωμένας διάγουσιν. ώσπερ δέ οι πολλοί τών τάς τέχνας εχόντων εδραιοί εισιν, ούτω καί τάς κόρας οι άλλοι Έλληνες ηρεμιζούσας εριουργείν αξιούσι. τάς μέν ουν ούτω τρεφομένας πώς χρή προσδοκήσαι μεγαλείον 1.4 άν τι γεννήσαι; ο δέ Λυκούργος εσθήτας μέν καί δούλας παρέχειν ικανάς ηγήσατο είναι, ταίς δ' ελευθέραις μέγιστον νομίσας είναι τήν τεκνοποιίαν πρώτον μέν σωμασκείν έταξεν ουδέν ήττον τό θήλυ τού άρρενος φύλου: έπειτα δέ δρόμου καί ισχύος, ώσπερ καί τοίς ανδράσιν, ούτω καί ταίς θηλείαις αγώνας πρός αλλήλας εποίησε, νομίζων εξ αμφοτέρων 1.5 ισχυρών καί τά έκγονα ερρωμενέστερα γίγνεσθαι, επεί γε μήν γυνή πρός άνδρα έλθοι, ορών τούς άλλους τόν πρώ- τον τού χρόνου αμέτρως ταίς γυναιξί συνόντας, καί τούτου ταναντία έγνω: έθηκε γάρ αιδείσθαι μέν εισιόντα οφθήναι, αιδείσθαι δ' εξιόντα. ούτω δέ συνόντων ποθεινοτέρως μέν ανάγκη σφών αυτών έχειν, ερρωμενέστερα δέ γίγνεσθαι, εί τι βλάστοι ούτω, μάλλον ή ει διάκοροι αλλήλων είεν. 1.6 πρός δέ τούτοις καί αποπαύσας τού οπότε βούλοιντο έκα- στοι γυναίκα άγεσθαι, έταξεν εν ακμαίς τών σωμάτων τούς γάμους ποιείσθαι, καί τούτο συμφέρον τή ευγονία νομίζων. 1.7 εί γε μέντοι συμβαίη γεραιώ νέαν έχειν, ορών τούς τηλι- κούτους φυλάττοντας μάλιστα τάς γυναίκας, ταναντία καί τούτου ενόμισε: τώ γάρ πρεσβύτη εποίησεν, οποίου ανδρός σωμά τε και ψυχήν αγασθείη, τούτον επαγαγομένω τεκνο- 1.8 ποιήσασθαι. ει δέ τις αυ γυναικί μέν συνοικείν μή βούλοιτο, τέκνων δέ αξιολόγων επιθυμοίη, καί τούτο νόμι- μον εποίησεν. ήντινα [άν] εύτεκνον καί γενναίαν ορώη, πεί- 1.9 σαντα τόν έχοντα εκ ταύτης τεκνοποιείσθαι. καί πολλά μέν τοιαύτα συνεχώρει. αί τε γάρ γυναίκες διττούς οίκους βούλονται κατέχειν, οί τε άνδρες αδελφούς τοις παισί προσ- λαμβάνειν, οί τού μέν γένοτς καί τής δυνάμεως κοινω- 1.10 νούσι, τών δέ χρημάτων ουκ αντιποιούνται. περί μέν δή τεκνοποιίας ούτω ταναντία γνούς τοίς άλλοις εί τι διαφέ- ροντας καί κατά μέγεθος καί κατ' ισχύν άνδρας τή Σπάρτη απετέλεσεν, ο βουλόμενος επισκοπείτω. 2.1 Εγώ μέντοι, επεί καί περί γενέσεως εξήγημαι, βούλομαι καί τήν παιδείαν εκατέρων σαφηνίσαι. τών μέν τοίνυν άλλων Ελλήνων οι φάσκοντες κάλλιστα τούς υιείς παιδεύειν, επειδάν τάχιστα αυτοίς οι παίδες τά λεγόμενα ξυνιώσιν, ευθύς μέν επ' αυτοίς παιδαγωγούς θεράποντας εφιστάσιν, ευθύς δέ πέμπουσιν εις διδασκάλων μαθησομένους καί γράμματα καί μουσικήν καί τά εν παλαίστρα. πρός δέ τούτοις τών παίδων πόδας μέν υποδήμασιν απαλύνουσι, σώματα δέ ιματίων μεταβολαίς διαθρύπτουσι: σίτου γε μήν 2.2 αυτοίς γαστέρα μέτρον νομίζουσιν. ο δέ Λυκούργος, αντί μέν τού ιδία έκαστον παιδαγωγούς δούλους εφιστάναι, άνδρα επέστησε κρατείν αυτών εξ ώνπερ αι μέγισται αρχαί καθίστανται, ός δή καί παιδονόμος καλείται, τούτον δέ κύριον εποίησε καί αθροίζειν τούς παίδας καί επισκοπούντα, εί τις ραδιουργοίη, ισχυρώς κολάζειν. έδωκε δ' αυτώ καί τών ηβώντων μαστιγοφόρους, όπως τιμωροίεν οπότε δέοι, ώστε πολλήν μέν αιδώ, πολλήν δέ πειθώ εκεί συμπαρείναι. 2.3 αντί γε μήν τού απαλύνειν τούς πόδας υποδήμασιν έταξεν ανυποδησία κρατύνειν, νομίζων, ει τούτ' ασκήσειαν, πολύ μέν ραον άν πηδήσαι δέ καί αναθορείν καί δραμείν θάττον [ανυπόδητον, ει ησκηκώς είη τούς πόδας, ή υποδεδε- 2.4 μένον]. καί αντί γε τού ιματίοις διαθρύπτεσθαι ενόμιζεν ενί ιματίω δι' έτους προσεθίζεσθαι, νομίζων ούτως καί πρός 2.5 ψύχη καί πρός θάλπη άμεινον άν παρεσκευάσθαι. σιτόν γε μήν έταξε τοσούτον έχοντα συμβολεύειν τόν είρενα ως υπό πλησμονής μέν μήποτε βαρύνεσθαι, τού δέ ενδεεστέρως διάγειν μή απείρως έχειν, νομίζων τούς ούτω παιδευόμενους μάλλον μέν άν δύνασθαι, ει δεήσειεν, ασιτήσαντας επιπονή- σαι, μάλλον δ' αν, ει παραγγελθείη, από τού αυτού σίτου πλείω χρόνον επιταθήναι, ήττον δ' αν όψου δείσθαι, ευχε- ρέστερον δέ πρός πάν έχειν βρώμα, καί υγιεινοτέρως δ' άν διάγειν: καί εις μήκος άν τήν αυξάνεσθαι ραδινά τά σώμα- τα ποιούσαν τροφήν μάλλον συλλαμβάνειν ηγήσατο ή τήν 2.6 διαπλατύνουσαν τώ σίτω. ως δέ μή υπό λιμού άγαν αύ πιέζοιντο, απραγμόνως μέν αυτοίς ουκ έδωκε λαμβάνειν ών άν προσδέωνται, κλέπτειν δ' εφήκεν έστιν ά τω λιμώ επι- 2.7 κουρούντας. καί ως μέν ουκ απορών ό τι δοίη εφήκεν αυτοίς γε μηχανάσθαι τήν τροφήν, ουδένα οίμαι τούτο αγνοείν: δήλον δ' ότι τόν μέλλοντα κλωπεύειν καί νυκτός αγρυπνείν δεί καί μεθ' ημέραν απατάν καί ενεδρεύειν, καί κατασκόπους δέ ετοιμάζειν τόν μέλλοντά τι λήψεσθαι. ταύτα ούν δή πάντα δήλον ότι μηχανικωτέρους τών επιτη- δείων βουλόμενος τούς παίδας ποιείν καί πολεμικωτέρους 2.8 ούτως επαίδευσεν. είποι δ' άν ούν τις, τί δήτα, είπερ τό κλέπτειν αγαθόν ενόμιζε, πολλάς πληγάς επέβαλλε τώ αλισκομένω; ότι, φημί εγώ καί τάλλα, όσα άνθρωποι διδάσκουσι, κολάζουσι τόν μή καλώς υπηρετούντα. κακείνοι ούν τούς αλισκομένους ως κακώς κλέπτοντας τιμωρούνται. 2.9 [καί ως πλείστους δή αρπάσαι τυρούς παρ' Ορθίας καλόν θείς, μαστιγούν τούτους άλλοις επέταξε, τούτο δηλώσαι καί εν τούτω βουλόμενος ότι έστιν ολίγον χρόνον αλγήσαντα πολύν χρόνον ευδοκιμούντα ευφραίνεσθαι.] δηλούται δέ εν τούτω ότι καί όπου τάχους δεί ο βλακεύων ελάχιστα 2.10 μέν ωφελείται, πλείστα δέ πράγματα λαμβάνει. όπως δέ μηδ' ει ο παιδονόμος απέλθοι, έρημοί ποτε οι παίδες είεν άρχοντος, εποίησε τόν αεί παρόντα τών πολιτών κύριον είναι καί επιτάττειν τοίς παισίν ό τι [άν] αγαθόν δοκοίη είναι, καί κολάζειν, εί τι αμαρτάνοιεν. τούτο δέ ποιήσας διέπραξε καί αιδημονεστέρους είναι τούς παίδας: ουδέν γάρ ούτως αιδούνται ούτε παίδες ούτε άνδρες ως τούς άρχοντας. 2.11 ως δέ καί εί ποτε μηδείς τύχοι ανήρ παρών, μηδ' ώς έρημοι οι παίδες άρχοντος είεν, έθηκε τής ίλης εκάστης τόν τορώ- τατον τών ειρένων άρχειν: ώστε ουδέποτε εκεί οι παίδες έρημοι άρχοντός εισι. 2.12 Λεκτέον δέ μοι δοκεί είναι καί περί τών παιδικών ερώτων: έστι γάρ τι καί τούτο πρός παιδείαν. οι μέν τοίνυν άλλοι Έλληνες ή ώσπερ Βοιωτοί ανήρ καί παίς συζυγέντες ομιλούσιν, ή ώσπερ Ηλείοι διά χαρίτων τή ώρα χρώνται: εισί δέ καί οί παντάπασι τολυ διαλέγεσθαι 2.13 τούς εραστάς είργουσιν από τών παίδων. ο δέ Λυκούργος εναντία καί τούτοις πάσι γνούς, ει μέν τις αυτός ών οίον δεί αγασθείς ψυχήν παιδός πειρώτο άμεμπτον φίλον απο- τελέσασθαι καί συνείναι, επήνει καί καλλίστην παιδείαν ταύτην ενόμιζεν: ει δέ τις παιδός σώματος ορεγόμενος φανείη, αίσχιστον τούτο θείς εποίησεν εν Λακεδαίμονι μηδέν ήττον εραστάς παιδικών απέχεσθαι ή γονείς παίδων 2.14 ή καί αδελφοί αδελφών εις αφροδίσια απέχονται. τό μέντοι ταύτα απιστείσθαι υπό τινων ου θαυμάζω: εν πολ- λαίς γάρ τών πόλεων οι νόμοι ουκ εναντιούνται ταίς πρός τούς πάίδας επιθυμίαις. Η μέν δή παιδεία είρηται ή τε Λακωνική καί η τών άλλων Ελλήνων: εξ οποτέρας δ' αυτών καί ευπειθέστεροι καί αιδημονέστεροι καί ών δεί εγκρατέστεροι άνδρες απο- τελούνται, ο βουλόμενος καί ταύτα επισκοπείσθω. 3.1 Όταν γε μήν εκ παίδων εις τό μειρακιούσθαι εκβαίνωσι, τηνικαύτα οι μέν άλλοι παύουσι μέν από παιδαγωγών, παύουσι δέ από διδασκάλων, άρχουσι δέ ουδένες έτι αυτών, αλλ' αυτονόμους αφιάσιν: ο δέ Λυκούργος καί τούτων 3.2 ταναντία έγνω. καταμαθών γάρ τοίς τηλικούτοις μέγιστον μέν φρόνημα εμφυόμενον, μάλιστα δέ ύβριν επιπολάζουσαν, ισχυροτάτας δέ επιθυμίας τών ηδονών παρισταμένας, τηνι- καύτα πλείστους μέν πόνους αυτοίς επέβαλε, πλείστην δέ 3.3 ασχολίαν εμηχανήσατο. επιθείς δέ καί εί τις ταύτα φύγοι, μηδενός έτι τών καλών τυγχάνειν, εποίησε μή μόνον τούς εκ δημοσίου αλλά καί τούς κηδομένους εκάστων επιμελείσθαι, ως μή αποδειλιάσαντες αδόκιμοι παντάπασιν εν τή πόλει 3.4 γένοιντο. πρός δέ τούτοις τό αιδείσθαι ισχυρώς εμφύσαι βουλόμενος αυτοίς καί εν ταίς οδοίς επέταξεν εντός μέν τού ιματίου τώ χείρε έχειν, σιγή δέ πορεύεσθαι, περιβλέπειν δέ μηδαμοί, αλλ' αυτά τά πρό τών ποδών οράν. ένθα δή καί δήλον γεγένηται ότι τό άρρεν φύλον καί εις τό σωφρο- 3.5 νείν ισχυρότερόν εστι [τών] τής θηλείας φύσεως. εκείνων γούν ήττον μέν άν φωνήν ακούσαις ή τών λιθίνων, ήττον δ' άν όμματα [μετα]στρέψαις ή τών χαλκών, αιδημονεστέ- ρους δ' άν αυτούς ηγήσαιο καί αυτών τών εν τοίς οφθαλμοίς παρθένων. καί επειδάν εις τό φιλίτιόν γε αφίκωνται, αγα- πητόν αυτών καί τό ερωτηθέν ακούσαι. καί τών μέν αυ παιδίσκων ούτως επεμελήθη. 4.1 Περί γε μήν τών ηβώντων πολύ μάλιστα εσπούδασε, νομίζων τούτους, ει γένοιντο οίους δεί, πλείστον ρέπειν επί 4.2 τό αγαθόν τή πόλει. ορών ούν, οίς άν μάλιστα φιλονικία εγγένηται, τούτων καί χορούς αξιακροατοτάτους γιγνομένους καί γυμνικούς αγώνας αξιοθεατοτάτους, ενόμιζεν, ει καί τούς ηβώντας συμβάλλοι εις έριν περί αρετής, ούτως άν καί τούτους επί πλείστον αφικνείσθαι ανδραγαθίας. ως 4.3 ούν τούτους αυ συνέβαλεν, εξηγήσομαι. αιρούνται τοίνυν αυτών οι έφοροι εκ τών ακμαζόντων τρείς άνδρας: ούτοι δέ ιππαγρέται καλούνται. τούτων δ' έκαστος άνδρας εκατόν καταλέγει, διασαφηνίζων ότου ένεκα τούς μέν προτιμά, τούς 4.4 δέ αποδοκιμάζει. οι ούν μή τυγχάνοντες τών καλών πολε- μούσι τοίς τε αποστείλασιν αυτούς καί τοίς αιρεθείσιν ανθ' αυτών καί παραφυλάττουσιν αλλήλους, εάν τι παρά τά καλά νομιζόμενα ραδιουργώσι. 4.5 Καί αύτη δή γίγνεται η θεοφιλεστάτη τε καί πολιτικω- τάτη έρις, εν ή αποδέδεικται μέν ά δεί ποιείν τόν αγαθόν, χωρίς δ' εκάτεροι ασκούσιν όπως αεί κράτιστοι έσονται, εάν δέ τι δέη, καθ' ένα αρήξουσι τή πόλει παντί σθένει 4.6 [άν]. ανάγκη δ' αυτοίς καί ευεξίας επιμελείσθαι. καί γάρ πυκτεύουσι διά τήν έριν όπου άν συμβάλωσι: διαλύειν μέντοι τούς μαχομένους πάς ο παραγενόμενος κύριος. ήν δέ τις απειθή τώ διαλύοντι, άγει αυτόν ο παιδονόμος επί τούς εφόρους: οι δέ ζημιούσι μεγαλείως, καθιστάναι βουλό- μενοι εις τό μήποτε οργήν τού μή πείθεσθαι τοίς νόμοις κρατήσαι. 4.7 Τοίς γε μήν τήν ηβητικήν ηλικίαν πεπερακόσιν, εξ ών ήδη καί αι μέγισται αρχαί καθίστανται, οι μέν άλλοι Έλληνες αφελόντες αυτών τό ισχύος έτι επιμελείσθαι στρατεύεσθαι όμως αυτοίς επιτάττουσιν, ο δέ Λυκούργος τοίς τηλικούτοις νόμιμον εποίησε κάλλιστον είναι το θηράν, ει μή τι δημόσιον κωλύοι, όπως δύναιντο καί ούτοι μηδέν ήττον τών ηβώντων στρατιωτικούς πόνους υποφέρειν. 5.1 Ά μέν ούν εκάστη ηλικία ενομοθέτησεν ο Λυκούργος επιτηδεύματα σχεδόν είρηται: οίαν δέ καί πάσι δίαιταν 5.2 κατεσκεύασε, νύν πειράσομαι διηγείσθαι. Λυκούργος τοίνυν παραλαβών τούς Σπαρτιάτας ώσπερα τούς άλλους Έλληνας οίκοι σκηνούντας, γνούς εν τούτοις πλείστα ραδιουργείσθαι, εις τό φανερόν εξήγαγε τά συσκήνια, ούτως ηγούμενος ήκιστ' 5.3 άν παραβαίνεσθαι τά προσταττόμενα. καί σιτόν γε έταξεν αυτοίς ως μήτε υπερπληρούσθαι μήτε ενδεείς γίγνεσθαι. πολλά δέ καί παράλογα γίγνεται από τών αγρευομένων: οι δέ πλούσιοι έστιν ότε καί άρτον αντιπαραβάλλουσιν: ώστε ούτε έρημος ποτε η τράπεζα βρωτών γίγνεται, έστ' άν 5.4 διασκηνώσιν, ούτε πολυδάπανος. καί μήν τού πότου απο- παύσας τάς [ουκ] αναγκαίας πόσεις, αί σφάλλουσι μέν σώ- ματα, σφάλλουσι δέ γνώμας, εφήκεν οπότε διψώη έκαστος πίνειν, ούτω νομίζων αβλαβέστατόν τε καί ήδιστον ποτόν γίγνεσθαι. ούτω γε μήν συσκηνούντων πώς άν τις ή υπό 5.5 λιχνείας ή οινοφλυγίας ή αυτόν ή οίκον διαφθείρειεν; καί γάρ δή εν μέν ταίς άλλαις πόλεσιν ως τό πολύ οι ήλικες αλλήλοις σύνεισι, μεθ' ώνπερ καί ελαχίστη αιδώς παρα- γίγνεται: ο δέ Λυκούργος εν τή Σπάρτη ανέμειξε ... παιδεύεσθαι τά πολλά τούς νεωτέρους υπό τής τών γεραιτέ- 5.6 ρων εμπειρίας. καί γάρ δή επιχώριον εν τοίς φιλιτίοις λέγεσθαι ό τι άν καλώς τις εν τή πόλει ποιήση: ώστ' εκεί ήκιστα μέν ύβριν, ήκιστα δέ παροινίαν, ήκιστα δέ αισχουργίαν 5.7 καί ασχρολογίαν εγγίγνεσθαι. αγαθά γε μήν απεργάζεται καί τάδε η έξω σίτησις: περιπατείν τε γάρ αναγκάζονται εν τή οίκαδε αφόδω, καί μήν τού υπό οίνου μή σφάλλεσθαι επιμελείσθαι, ειδότες ότι ουκ ένθαπερ εδείπνουν καταμενούσι καί τή όρφνη όσα ημέρα χρηστέον: ουδέ γάρ υπό φανού τόν έτι έμφρουρον έξεστι πορεύεσθαι. 5.8 Καταμαθών γε μήν ο Λυκούργος καί ότι από τών σίτων οι μέν διαπονούμενοι ευχροί τε καί εύσαρκοι καί εύρωστοί εισιν, οι δ' άπονοι πεφυσημένοι τε καί αισχροί καί ασθενείς αναφαίνονται, ουδέ τούτου ημέλησεν, αλλ' εννοών ότι καί όταν αυτός τις τή εαυτού γνώμη φιλοπονή, αρκούντως τό σώμα έχων αναφαίνεται, επέταξε τόν αεί πρεσβύτατον εν τώ γυμνασίω εκάστω επιμελείσθαι ως μήποτε αυτοί ελάττους 5.9 τών σιτίων γίγνεσθαι. καί εμοί μέν ουδ' εν τούτω σφαλή- ναι δοκεί. ουκ άν ούν ραδίως γέ τις εύροι Σπαρτιατών ούτε υγιεινότερους ούτε τοίς σώμασι χρησιμωτέρους: ομοίως γάρ από τε τών σκελών καί από χειρών καί από τραχήλου γυμνάζονται. 6.1 Εναντία γε μήν έγνω καί τάδε τοίς πλείστοις. εν μέν γάρ ταίς άλλαις πόλεσι τών εαυτού έκαστος καί παίδων καί οικετών καί χρημάτων άρχουσιν: ο δέ Λυκούργος, κατα- σκευάσαι βουλόμενος ως άν μηδέν βλάπτοντες απολαύοιέν τι οι πολίται αλλήλων αγαθόν, εποίησε παίδων έκαστον 6.2 ομοίως τών εαυτού καί τών αλλοτρίων άρχειν. όταν δέ τις ειδή ότι ούτοι πατέρες εισί τών παίδων, ών αυτός άρχει ανάγκη ούτως άρχειν ώσπερ άν καί τών εαυτού άρχεσθαι βούλοιτο. ήν δέ τις παίς ποτε πληγάς λαβών υπ' άλλου κατείπη πρός τόν πατέρα, αισχρόν εστι μή ουκ άλλας πληγάς εμβάλλειν τώ υιεί. ούτω πιστεύουσιν αλλήλοις 6.3 μηδέν αισχρόν προστάττειν τοίς παισίν. εποίησε δέ καί οικέταις, εί τις δεηθείη, χρήσθαι καί τοίς αλλοτρίοις. και κυνών δέ θηρευτικών συνήψε κοινωνίαν: ώστε οι μέν δεόμενοι παρακαλούσιν επί θήραν, ο δέ μή αυτός σχολάζων ηδέως εκπέμπει. καί ίπποις δέ ωσαύτως χρώνται: ο γάρ ασθενήσας ή δεηθείς οχήματος ή ταχύ ποι βουληθείς αφικέσθαι, ήν που ίδη ίππον όντα, λαβών καί χρησάμενος 6.4 καλώς αποκαθίστησιν. ου μήν ουδ' εκείνό γε παρά τοίς άλλοις ειθισμένον εποίησεν επιτηδεύεσθαι. όπου γάρ άν υπό θήρας οψισθέντες δεηθώσι τών επιτηδείων, ήν μή συν- εσκευασμένοι τύχωσι, καί ενταύθα έθηκε τούς μέν πεπα- μένους καταλείπειν τά πεποιημένα, τούς δέ δεομένους ανοίξαντας τά σήμαντρα, λαβόντας όσων άν δέωνται σημη- 6.5 ναμένους καταλιπείν. τοιγαρούν ούτως μεταδιδόντες αλλή- λοις καί οι τά μικρά έχοντες μετέχουσι πάντων τών εν τή χώρα, οπόταν τινός δεηθώσιν. 7.1 Εναντία γε μήν καί τάδε τοίς άλλοις Έλλησι κατέστησεν ο Λυκούργος εν τή Σπάρτη νόμιμα. εν μέν γάρ δήπου ταίς άλλαις πόλεσι πάντες χρηματίζονται όσον δύνανται: ο μέν γάρ γεωργεί, ο δέ ναυκληρεί, ο δ' εμπορεύεται, οι δέ 7.2 καί από τεχνών τρέφονται: εν δέ τή Σπάρτη ο Λυκούργος τοίς [μέν] ελευθέροις τών μέν αμφί χρηματισμόν απείπε μηδενός άπτεσθαι, όσα δέ ελευθερίαν ταίς πόλεσι παρα- 7.3 σκευάζει, ταύτα έταξε μόνα έργα αυτών νομίζειν. καί γάρ δή τί πλούτος εκεί γε σπουδαστέος, ένθα ίσα μέν φέρειν εις τά επιτήδεια, ομοίως δέ διαιτάσθαι τάξας εποίησε μή ηδυπαθείας ένεκα χρημάτων ορέγεσθαι; αλλά μήν ουδ' ιματίων γε ένεκα χρηματιστέον: ου γάρ εσθήτος πολυτελεία 7.4 αλλά σώματος ευεξία κοσμούνται. ουδέ μήν τού γε εις τούς συσκήνους ένεκα έχειν δαπανάν χρήματα αθροιστέον, επεί τό τώ σώματι πονούντα ωφελείν τούς συνόντας ευδοξό- τερον εποίησεν ή τό δαπανώντα, επιδείξας τό μέν ψυχής, 7.5 τό δέ πλούτου έργον. τό γε μήν εξ αδίκων χρηματίζεσθαι καί εν τοίς τοιούτοις διεκώλυσε. πρώτον μέν γάρ νόμισμα τοιούτον κατεστήσαντο, ό δεκάμνων μόνον άν εις οικίαν εισελθόν ούποτε δεσπότας ουδέ οικέτας λάθοι: καί γάρ 7.6 χώρας μεγάλης καί αμάξης αγωγής δέοιτ' άν. χρυσίον γε μήν καί αργύριον ερευνάται, καί άν τί που φανή, ο έχων ζημιούται. τί ούν άν εκεί χρηματισμός σπουδάζοιτο, ένθα η κτήσις πλείους λύπας ή η χρήσις ευφροσύνας παρέχει; 8.1 Αλλά γάρ ότι μέν εν Σπάρτη μάλιστα πείθονται ταίς αρχαίς τε καί τοίς νόμοις, ίσμεν άπαντες. εγώ μέντοι ουδ' εγχειρήσαι οίμαι πρότερον τόν Λυκούργον ταύτην τήν ευταξίαν καθιστάναι πρίν ομογνώμονας εποιήσατο τούς κρατίστους 8.2 τών εν τή πόλει. τεκμαίρομαι δέ ταύτα, ότι εν μέν ταίς άλλαις πόλεσιν οι δυνατώτεροι ουδέ βούλονται δοκείν τάς αρχάς φοβείσθαι, αλλά νομίζουσι τούτο ανελεύθερον είναι: εν δέ τή Σπάρτη οι κράτιστοι καί υπέρχονται μάλιστα τάς αρχάς καί τώ ταπεινοί είναι μεγαλύνονται καί τώ όταν καλώνται τρέχοντες αλλά μή βαδίζοντες υπακούειν, νομί- ζοντες, ήν αυτοί κατάρχωσι τού σφόδρα πείθεσθαι, έψεσθαι 8.3 καί τούς άλλους: όπερ και γεγένηται. εικός δέ καί τήν τής εφορείας δύναμιν τούς αυτούς τούτους συγκατασκευάσαι, επείπερ έγνωσαν τό πείθεσθαι μέγιστον αγαθόν είναι καί εν πόλει καί εν στρατιά καί εν οίκω: όσω γάρ μείζω δύναμιν έχει η αρχή, τοσούτω μάλλον άν ηγήσαντο αυτήν καί κατα- 8.4 πλήξειν τούς πολίτας [τού υπακούειν]. έφοροι ούν ικανοί μέν εισι ζημιούν όν άν βούλωνται, κύριοι δ' εκπράττειν παραχρήμα, κύριοι δέ καί άρχοντας μεταξύ [καί] καταπαύσαι καί είρξαί γε καί περί τής ψυχής εις αγώνα καταστήσαι. τοσαύτην δέ έχοντες δύναμιν ουχ ώσπερ αι άλλαι πόλεις εώσι τούς αιρεθέντας αεί άρχειν τό έτος όπως άν βούλωνται, άλλ' ώσπερ οι τύραννοι καί οι εν τοίς γυμνικοίς αγώσιν επιστάται, ήν τινα αισθάνωνται παρανομούντά τι, ευθύς 8.5 παραχρήμα κολάζουσι. πολλών δέ καί άλλων όντων μηχανημάτων καλών τώ Λυκούργω εις τό πείθεσθαι τοίς νόμοις εθέλειν τούς πολίτας, εν τοίς καλλίστοις καί τουτό μοι δοκεί είναι, ότι ου πρότερον απέδωκε τώ πλήθει τούς νόμους πρίν έλθων σύν τοίς κρατίστοις εις Δελφούς επήρετο τόν θεόν ει λώον καί άμεινον είη τή Σπάρτη πειθομένη οίς αυτός έθηκε νόμοις. επεί δέ ανείλε τώ παντί άμεινον είναι, τότε απέδωκεν, ου μόνον άνομον αλλά καί ανόσιον θείς τό πυθοχρήστοις νόμοις μή πείθεσθαι. 9.1 Άξιον δέ τού Λυκούργου καί τόδε αγασθήναι, τό κατεργά- σασθαι εν τή πόλει αιρετώτερον είναι τόν καλόν θάνατον αντί του αισχρού βίου: καί γάρ δή επισκοπών τις άν εύροι μείους αποθνήσκοντας τούτων <ή> τών εκ του φοβερού 9.2 αποχωρείν αιρουμένων. ως ταληθές ειπείν καί έπεται τή αρετή <τό> σώζεσθαι εις τόν πλείω χρόνον μάλλον ή τή κακία: καί γάρ ράων καί ηδίων καί ευπορωτέρα καί ισχυροτέρα. δήλον δέ ότι καί εύκλεια μάλιστα έπεται τή αρετή: καί γάρ 9.3 συμμαχείν πως πάντες τοίς αγαθοίς βούλονται. ή μέντοι ώστε ταύτα γίγνεσθαι εμηχανήσατο, καί τούτο καλόν μή παραλιπείν. εκείνος τοίνυν σαφώς παρεσκεύασε τοίς μέν 9.4 αγαθοίς ευδαιμονίαν, τοίς δέ κακοίς κακοδαιμονίαν. εν μέν γάρ ταίς άλλαις πόλεσιν, οπόταν τις κακός γένηται, επίκλησιν μόνον έχει κακός είναι, αγοράζει δέ εν τώ αυτώ ο κακός ταγαθώ καί κάθηται καί γυμνάζεται, εάν βούληται: εν δέ τή Λακεδαίμονι πάς μέν άν τις αισχυνθείη τόν κακόν σύσκηνον παραλαβείν, πάς δ' άν εν παλαίσματι συγ- 9.5 γυμναστήν. πολλάκις δ' ο τοιούτος καί διαιρούμενων τούς αντισφαιριούντας αχώριστος περιγίγνεται, καί εν χοροίς δ' εις τάς επονειδίστους χώρας απελαύνεται, καί μήν εν οδοίς παραχωρητέον αυτώ καί εν θάκοις καί [έν] τοίς νεωτέροις υπαναστατέον, καί τάς μέν προσηκούσας κόρας οίκοι θρεπτέον, καί ταύταις τής ανανδρίας αιτίαν υφεκτέον, γυναικός δέ κενήν εστίαν [ου] περιοπτέον καί άμα τούτου ζημίαν αποτειστέον, λιπαρόν δέ ου πλανητέον ουδλε μιμητέον τούς ανεγκλήτους, ή πληγάς υπό τών 9.6 αμεινόντων ληπτέον. εγώ μέν δή τοιαύτης τοίς κακοίς ατιμίας επικειμένης ουδέν θαυμάζω τό προαιρείσθαι εκεί θάνατον αντί τού ούτως ατίμου τε καί επονειδίστου βίου. 10.1 Καλώς δέ μοι δοκεί ο Λυκούργος νομοθετήσαι καί ή μέχρι γήρως ασκοίτ' άν αρετή. επί γάρ τώ τέρματι τού βίου τήν κρίσιν τής γεροντίας προσθείς εποίησε μηδέ εν τώ 10.2 γήρα αμελείσθαι τήν καλοκαγαθίαν. αξιάγαστον δ' αυτού καί τό επικουρήσαι τώ τών αγαθών γήρα: θείς γάρ τούς γέροντας κυρίους τού περί τής ψυχής αγώνος διέπραξεν εντιμότερον είναι τό γήρας τής τών ακμαζόντων ρώμης. 10.3 εικότως δέ τοι καί σπουδάζεται ούτος ο αγών μάλιστα τών ανθρωπίνων. καλοί μέν γάρ καί οι γυμνικοί: αλλ' ούτοι μέν σωμάτων εισίν: ο δέ περί τής γεροντίας αγών ψυχών αγαθών κρίσιν παρέχει. όσω ούν κρείττων ψυχή σώματος, τοσούτω καί οι αγώνες οι τών ψυχών ή οι τών σωμάτων αξιοσπουδαστότεροι. 10.4 Τόδε γε μήν τού Λυκούργου πως ου μεγάλως άξιον αγασθήναι; ός επειδή κατέμαθεν ότι όπου οι βουλόμενοι επιμελούνται τής αρετής ουχ ικανοί εισι τάς πατρίδας αύξειν, [εκείνος] εν τή Σπάρτη ηνάγκασε δημοσία πάντας πάσας ασκείν τάς αρετάς. ώσπερ ούν [οι ιδιώται] τών ιδιωτών διαφέρουσιν αρετή οι ασκούντες τών αμελούντων, ούτω καί η Σπάρτη εικότως πασών τών πόλεων αρετή διαφέρει, μόνη δημοσία επιτηδεύουσα τήν καλοκαγαθίαν. 10.5 ου γάρ κακείνο καλόν, τό τών άλλων πόλεων κολαζουσών ήν τίς τι έτερος αδική, εκείνον ζημίας μή ελάττους επιθείναι εί τις φανερός είη αμελών τού ως βέλτιστος 10.6 είναι; ενόμιζε γάρ, ως έοικεν, υπό μέν τών ανδραποδι- ζομένων τινάς ή αποστερούντων τι ή κλεπτόντων τούς βλαπτομένους μόνον αδικείσθαι, υπό δέ τών κακών καί ανάνδρων όλας τάς πόλεις προδίδοσθαι. ώστε εικότως 10.7 έμοιγε δοκεί τούτοις μεγίστας ζημίας επιθείναι. επέθηκε δέ καί τήν ανυπόστατον ανάγκην ασκείν άπασαν πολιτικήν αρετήν. τοίς μέν γάρ τά νόμιμα εκτελούσιν ομοίως άπασι τήν πόλιν οικείαν εποίησε, καί ουδέν υπελογίσατο ούτε σωμάτων ούτε χρημάτων ασθένειαν: ει δέ τις αποδειλιάσειε τού τά νόμιμα διαπονείσθαι, τούτον εκείνος απέδειξε μηδέ 10.8 νομίζεσθαι έτι τών ομοίων είναι. αλλά γάρ ότι μέν παλαιότατοι ούτοι οι νόμοι εισί, σαφές: ο γάρ Λυκούργος κατά τούς Ηρακλείδας λέγεται γενέσθαι: ούτω δέ παλαιοί όντες έτι καί νύν τοίς άλλοις καινότατοί εισι: καί γάρ τό πάντων θαυμαστότατον επαινούσι μέν πάντες τά τοιαύτα επιτηδεύματα, μιμείσθαι δέ αυτά ουδεμία πόλις εθέλει. 11.1 Καί ταύτα μέν δή κοινά αγαθά καί εν ειρήνη καί εν πολέμω: ει δέ τις βούλεται καταμαθείν ό τι καί εις τάς στρατείας βέλτιον τών άλλων εμηχανήσατο, έξεστι καί 11.2 τούτων ακούειν. πρώτον μέν τοίνυν οι έφοροι προκηρύτ- τουσι τά έτη εις ά δεί στρατεύεσθαι καί ιππεύσι καί οπλίταις, έπειτα δέ καί τοίς χειροτέχναις: ώστε όσοισπερ επί πόλεως χρώνται άνθρωποι, πάντων τούτων καί επί στρατιάς οι Λακεδαιμόνιοι ευπορούσι: καί όσων δέ οργάνων η στρατιά κοινή δεηθείη άν, άπαντα τά μέν αμάξη προσ- τέτακται παρέχειν, τά δέ υποζυγίω: ούτω γάρ ήκιστ' άν τό 11.3 ελλείπον διαλάθοι. είς γε μήν τόν εν τοίς όπλοις αγώνα τοιάδ' εμηχανήσατο, στολήν μέν έχειν φοινικίδα, ταύτην νομίζων ήκιστα μέν γυναικεία κοινωνείν, πολεμικωτάτην δ' είναι, καί χαλκήν ασπίδα: καί γάρ τάχιστα λαμπρύνεται καί σχολαιότοτα ρυπαίνεται. εφήκε δέ καί κομάν τοίς υπέρ τήν ηβητικήν ηλικίαν, νομίζων ούτω καί μείζους άν 11.4 καί ελευθεριωτέρους καί γοργοτέρους φαίνεσθαι. ούτω γε μήν κατεσκευασμένων μόρας μέν διείλεν έξ καί ιππέων καί οπλιτών. εκάστη δέ τών οπλιτικών μορών έχει πο- λέμαρχον ένα, λοχαγούς τέτταρας, πεντηκοντήρας οκτώ, ενωμοτάρχους εκκαίδεκα. εκ δέ τούτων τών μορών διά παρεγγυήσεως καθίστανται τοτέ μέν εις . . . ενωμοτίας, τοτέ 11.5 δέ εις τρείς, τοτέ δέ εις έξ. ό δέ οι πλείστοι οίονται, πολυπλοκωτάτην είναι τήν εν όπλοις Λακωνικήν τάξιν, τό εναντιώτατον υπειλήφασι τού όντος: εισί μέν γάρ εν τή Λακωνική τάξει οι πρωτοστάται άρχοντες, καί ο στίχος 11.6 έκαστος πάντ' έχων όσα δεί παρέσεχθαι. ούτω δέ ράδιον ταύτην τήν τάξιν μαθείν ως όστις τούς ανθρώπους δύναται γιγνώσκειν ουδείς άν αμάρτοι: τοίς μέν γάρ ηγείσθαι δέ- δοται, τοίς δέ έπεσθαι τέτακται. αι δέ παραγωγαί ώσπερ υπό κήρυκος υπό τού ενωμοτάρχου λόγω δηλούνται <καί> αραιαί τε καί βαθύτεραι αι φάλαγγες γίγνονται: ών ουδέν 11.7 ουδ' οπωστιούν χαλεπόν μαθείν. τό μέντοι κάν ταραχθώσι μετά τού παρατυχόντος ομοίως μάχεσθαι, ταύτην τήν τάξιν ουκέτι ράδιον εστι μαθείν πλήν τοίς υπό τών τού Λυκούργου 11.8 νόμων πεπαιδευμένοις. ευπορώτατα δέ καί εκείνα Λακειδαι- μόνιοι ποιούσι τά τοίς οπλομάχοις πάνυ δοκούντα χαλεπά είναι: όταν μέν γάρ επί κέρως πορεύωνται, κατ' ουράν δήπου ενωμοτία <ενωμοτία> έπεται: εάν δ' εν τώ τοιούτω εκ τού εναντίου πολεμία φάλαγξ επιφανή, τώ ενωμοτάρχω παρεγγυάται εις μέτωπον παρ' ασπίδα καθίστασθαι, καί διά παντός ούτως, έστ' άν η φάλαγξ εναντία καταστή. ήν γε μήν ούτως εχόντων εκ τού όπισθεν οι πολέμιοι επιφανώσιν, εξελίττεται έκαστος ο στίχος, ίνα οι κράτιστοι εναντίοι 11.9 αεί τοίς πολεμίοις ώσιν. ότι δέ ο άρχων ευώνυμος γίγνε- ται, ούδ' εν τούτω μεονεκτείν ηγούνται, αλλ' έστιν ότε καί πλεονεκτείν. ει γάρ τινες κυκλούσθαι επιχειροίεν, ουκ άν κατά τά γυμνά, αλλά κατά τά ωπλισμένα περιβάλλοιεν άν. ήν δέ ποτε ένεκά τινος δοκή συμφέρειν τόν ηγεμόνα δεξιόν κέρας έχειν, στρέψαντες τό άγημα επί κέρας εξελίττουσι τήν φάλαγγα, έστ' άν ο μέν ηγεμών δεξιός ή, η δέ ουρά 11.10 ευώνυμος γένηται. ήν δ' αυ εκ τών δεξιών πολεμίων τάξις επιφαίνηται επί κέρως πορευομένων, ουδέν άλλο πραγματεύονται ή τόν λόχον έκαστον ώσπερ τριήρη αντί- πρώρον τοίς εναντίοις στρέφουσι, καί ούτως αύ γίγνεται ο κατ' ουράν λόχος παρά δόρυ. ήν γε μήν κατά τά ευώνυμα πολέμιοι προσίωσιν, ουδέ τούτ' εώσιν, αλλά προθέουσιν ή [εναντίους] αντιπάλους τούς λόχους στρέφουσι: καί ούτως αύ ο κατ' ουράν λόχος παρ' ασπίδα καθίσταται. 12.1 Ερώ δέ καί η στρατοπεδεύεσθαι ενόμισε χρήναι Λυκούρ- γος. διά μέν γάρ τό τάς γωνίας τού τετραγώνου αχρήστους είναι κύκλον εστρατοπεδεύσατο, ει μή όρος ασφαλές είη ή 12.2 τείχος ή ποταμόν όπισθεν έχοιεν. φυλακάς γε μήν εποίησε μεθημερινάς τάς μέν παρά τά όπλα είσω βλεπούσας: ου γάρ πολεμίων ένεκα αλλά φίλων αύται καθίστανται: τούς γε μήν πολεμίους ιππείς φυλάττουσιν από χωρίων ών άν εκ πλείστου 12.3 προορώεν ει [δέ] τις προσίοι. νύκτωρ <δέ> έξω τής φάλαγγος ενόμισεν υπό Σκιριτών προφυλάττεσθαι: (νύν δ' ήδη καί 12.4 υπό ξένων ... αθτών τινές συμπαρόντες.) τό δέ έχοντας τά δόρατα αεί περιιέναι, εύ καί τούτο δεί ειδέναι, ότι τού αυτού ένεκά εστιν ούπερ καί τούς δούλους είργουσιν από τών όπλων, καί τούς επί τά αναγκαία απιόντας ου δεί θαυμάζειν ότι ούτε αλλήλων ούτε τών όπλων πλέον ή όσον μή λυπείν αλλήλους απέρχονται: καί γάρ ταύτα ασφαλείας ένεκα 12.5 ποιούσιν. μεταστρατοπεδεύονταί γε μήν πυκνά καί τού σίνεσθαι τούς πολεμίους ένεκα καί τού ωφελείν τούς φίλους. καί γυμνάζεσθαι δέ προαγορεύεται υπό τού νόμου άπασι Λακεδαιμονίοις, έωσπερ άν στρατεύωνται. ώστε μεγαλο- πρεπεστέρους μέν αυτούς εφ' εαυτοίς γίγνεσθαι, ελευθεριω- τέρους δέ τών άλλων φαίνεσθαι. δεί δέ ούτε περίπατον ούτε δρόμον μάσσω ποιείσθαι ή όσον άν η μόρα εφήκη, 12.6 όπως μηδείς τών αυτού όπλων πόρρω γίγνηται. μετά δέ τά γυμνάσια καθίζειν μέν ο πρώτος πολέμαρχος κηρύττει: έστι δέ τούτο ώσπερ εξέτασις: εκ τούτου δέ αριστοποιείσθαι καί ταχύ τόν πρόσκοπον απολύεσθαι: εκ τούτου δ' αύ διατριβαί καί αναπαύσεις πρό τών εσπερινών γυμνασίων. 12.7 μετά γε μήν ταύτα δειπνοποιείσθαι κηρύττεται, καί επειδάν άσωσιν εις τούς θεούς οίς άν κεκαλλιερηκότες ώσιν, επί τών όπλων αναπαύεσθαι. ότι δέ πολλά γράφω ου δεί θαυμάζειν: ήκιστα γάρ Λακεδαιμονίοις εύροι άν τις παραλελειμμένα εν τοίς στρατιωτικοίς όσα δείται επιμελείας. 13.1 Διηγήσομαι δέ και ήν επί στρατιάς ο Λυκούργος βασιλεί δύναμιν καί τιμήν κατεσκεύασε. πρώτον μέν γάρ επί φρουράς τρέφει η πόλις βασιλέα καί τούς σύν αυτώ: συσκηνούσι δέ αυτώ οι πολέμαρχοι, όπως αεί συνόντες μάλλον καί κοινοβουλώσιν, ήν τι δέωνται: συσκηνούσι δέ καί άλλοι τρείς άνδρες τών ομοίων: ούτοι τούτοις επι- μελούνται πάντων τών επιτηδείων, ως μηδεμία ασχολία ή 13.2 αυτοίς τών πολεμικών επιμελείσθαι. επαναλήψομαι δέ ως εξορμάται σύν στρατιά ο βασιλεύς. θύει μέν γάρ πρώτον οίκοι ών Διί Αγήτορι καί τοίς σιοίν [αυτώ]: ήν δέ ενταύθα καλλιεργήση, λαβών ο πυρφόρος πύρ από τού βωμού προηγείται επί τά όρια τής χώρας: ο δέ βασιλεύς εκεί αύ 13.3 θύεται Διί καί Αθηνά. όταν δέ αμφοίν τούτοιν τοίν θεοίν καλλιερηθή, τότε διαβαίνει τά όρια τής χώρας: καί τό πύρ μέν από τούτων τών ιερών προηγείται ούποτε αποσβεν- νύμενον, σφάγια δέ παντοία έπεται. αεί δέ όταν θύηται, άρχεται μέν τούτου τού έργου έτι κνεφαίος, προλαμβάνειν 13.4 βουλόμενος τήν τού θεού εύνοιαν. πάρεισι δέ περί τήν θυσίαν πολέμαρχοι, λοχαγοί, πεντηκοντήρες, ξένων στρατί- αρχοι, στρατού σκευοφορικού άρχοντες, καί τών από τών 13.5 πόλεων δέ στρατηγών ο βουλόμενος: πάρεισι δέ καί τών εφόρων δύο, οί πολυπραγμπνούσι μέν ουδέν, ήν μή ο βασι- λεύς προσκαλή: ορώντες δέ ό τι ποιεί έκαστος πάντας σω- φρονίζουσιν, ως τό εικός. όταν δέ τελεσθή τά ιερά, ο βασι- λεύς προσκαλέσας πάντας παραγγέλλει τά ποιητέα. ώστε ορών ταύτα ηγήσαιο άν τούς μέν άλλους αυτοσχεδιαστάς είναι τών στρατιωτικών, Λακεδαιμονίους δέ μόνους τώ όντι 13.6 τεχνίτας τών πολεμικών. επειδάν γε μήν ηγήται βασιλεύς ήν μέν μηδείς εναντίος φαίνηται, ουδείς αυτού πρόσθεν πορεύεται, πλήν Σκιρίται καί οι προερευνώμενοι ιππείς: ήν δέ ποτε μάχην οίωνται έσεσθαι, λαβών τό άγημα τής πρώτης μόρας ο βασιλεύς άγει στρέψας επί δόρυ, έστ' άν 13.7 γένηται εν μέσω δυοίν μόραιν καί δυοίν πολεμάρχοιν. ούς δέ δεί επί τούτοις τετάχθαι, ο πρεσβύτατος τών περί δαμοσίαν συντάττει: εισί δέ ούτοι όσοι άν σύσκηνοι ώσι τών ομοίων, καί μάντεις καί ιατροί καί αυληταί <καί> οι τού στρατού άρχοντες, καί εθελούσιοι ήν τινες παρώσιν. ώστε τών δεομένων γίγνεσθαι ουδέν απορείται: ουδέν γάρ 13.8 απρόσκεπτόν εστι. μάλα δέ καί τάδε ωφέλιμα, ως εμοί δοκεί, εμηχανήσατο Λυκούργος εις τόν εν όπλοις αγώνα. όταν γάρ ορώντων ήδη τών πολεμίων χίμαιρα σφαγιάζηται, αυλείν τε πάντας τούς παρόντας αυλητάς νόμος καί μηδένα Λακεδαιμονίων αστεφάνωτον είναι: καί όπλα δέ λαμπρύ- 13.9 νεσθαι προαγορεύεται. έξεστι δέ τώ νέω καί κεχριμένω εις μάχην συνιέναι καί φαιδρόν είναι καί ευδόκιμον. καί παρακελεύονται δέ τώ ενωμοτάρχω: ουδ' ακούεται γάρ εις εκάστην πάσαν τήν ενωμοτίαν αφ' εκάστου ενωμοτάρχου έξω: όπως δέ καλώς γίγνηται πολεμάρχω δεί μέλειν. 13.10 όταν γε μήν καιρός δοκή είναι στρατοπεδεύεσθαι, τούτου μέν δή κύριος βασιλεύς καί τού δείξαί γε όπου δεί: τό μέντοι πρεσβείας αποπέμπεσθαι καί φιλίας καί πολεμίας, τούτ' ου βασιλέως. καί άρχονται μέν πάντες από βασιλέως, 13.11 όταν βούλωνται πράξαί τι. ήν δ' ουν δίκης δεόμενός τις έλθη, πρός ελλανοδίκας τούτον ο βασιλεύς αποπέμπει, ήν δέ χρημάτων, πρός ταμίας, ήν δέ ληίδα άγων, πρός λαφυρο- πώλας. ούτω δέ πραττομένων βασιλεί ουδέν άλλο έργον καταλείπεται επί φρουράς ή ιερεί μέν τά πρός τούς θεούς είναι, στρατηγώ δέ τά πρός τούς ανθρώπους. 6 14.1 Ει δέ τίς με έροιτο ει καί νύν έτι μοι δοκούσιν οι Λυκούργου νόμοι ακίνητοι διαμένειν, τούτο μά Δία ουκ άν 14.2 έτι θρασέως είποιμι. οίδα γάρ πρότερον μέν Λακεδαιμονίους αιρουμένους οίκοι τά μέτρια έχοντας αλλήλοις συνείναι μάλλον ή αρμόζοντας εν ταίς πόλεσι καί κολακευομένους 14.3 διαφθείρεσθαι. καί πρόσθεν μέν οίδα αυτούς φοβουμένους χρυσίον έχοντας φαίνεσθαι: νύν δ' έστιν ούς καί καλλωπι- 14.4 ζομένους επί τώ κεκτήσθαι. επίσταμαι δέ καί πρόσθεν τούτου ένεκα ξενηλασίας γιγνομένας καί αποδημείν ουκ εξόν, όπως μή ραδιουργίας οι πολίται από τών ξένων εμπίμπλαιντο: νύν δ' επίσταμαι τούς δοκούντας πρώτους είναι εσπουδακότας ως μηδέποτε παύωνται αρμόζοντες επί 14.5 ξένης. καί ήν μέν ότε επεμελούντο όπως άξιοι είεν ηγείσθαι: νύν δέ πολύ μάλλον πραγματεύονται όπως άρ- 14.6 ξουσιν ή όπως άξιοι τούτων έσονται. τοιγαρούν οι Έλλη- νες πρότερον μέν ιόντες εις Λακεδαίμονα εδέοντο αυτών ηγείσθαι επί τούς δοκούντας αδικείν: νύν δέ πολλοί παρα- καλούσιν αλλήλους επί τό διακωλύειν άρξαι πάλιν αυτούς. 14.7 ουδέν μέντοι δεί θαυμάζειν τούτων τών επιψόγων αυτοίς γιγνομένων, επειδή φανεροί εισιν ούτε τώ θεώ πειθόμενοι ούτε τοίς Λυκούργου νόμοις. 6 15.1 Βούλομαι δέ καί άς βασιλεί πρός τήν πόλιν συνθήκας ο Λυκούργος εποίησε διηγήσασθαι: μόνη γάρ δή αύτη αρχή διατελεί οίαπερ εξ αρχής κατεστάθη: τάς δέ άλλας πολιτείας εύροι άν τις μετακεκινημένας καί έτι καί νύν μετακινουμένας. 15.2 έθηκε γάρ θύειν μέν βασιλέα πρό τής πόλεως τά δημόσια άπαντα, ως από [τού] θεού όντα, καί στρατιάν όποι άν η 15.3 πόλις εκπέμπη ηγείσθαι. έδωκε δέ καί γέρα από τών θυομένων λαμβάνειν, καί γήν δέ εν πολλαίς τών περιοίκων πόλεων απέδειξεν εξαίρετον τοσαύτην ώστε μήτ' ενδείσθαι 15.4 τών μετρίων μήτε πλούτω υπερφέρειν. όπως δέ καί οι βασιλείς έξω σκηνοίεν, σκηνήν αυτοίς δημοσίαν απέδειξε, καί διμοιρία γε επί τώ δείπνω ετίμησεν, ουχ ίνα διπλάσια καταφάγοιεν, αλλ' ίνα καί από τούδε τιμήσαι έχοιεν εί τινα 15.5 βούλοιντο. έδωκε δ' αύ καί συσκήνους δύο εκατέρω προσ- ελέσθαι, οί δή καί Πύθιοι καλούνται. έδωκε δέ καί πασών τών συών από τόκου χοίρον λαμβάνειν, ως μήποτε απορήσαι 15.6 βασιλεύς ιερών, ήν τι δεηθή θεοίς συμβουλεύσασθαι. καί πρός τή οικία δέ λίμνη ύδατος <αφθονίαν> παρέχει: ότι δέ καί τούτο πρός πολλά χρήσιμον, οι μή έχοντες αυτό μάλλον γιγνώσκουσι. καί έδρας δέ πάντες υπανίστανται βασιλεί, 15.7 πλήν ουκ έφοροι από τών εφορικών δίφρων. καί όρκους δέ αλλήλοις κατά μήνα ποιούνται, έφοροι μέν υπέρ τής πόλεως, βασιλεύς κατά τούς τής πόλεως κειμένους νόμους βασι- λεύσειν, τή δέ πόλει εμπεδορκούντος εκείνου αστυφέλικτον 15.8 τήν βασιλείαν παρέξειν. αύται μέν ούν αι τιμαί οίκοι ζώντι βασιλεί δέδονται, ουδέν τι πολύ υπερφέρουσαι τών ιδιωτικών: ου γάρ εβουλήθη ούτε τοίς βασιλεύσι τυραννικόν φρόνημα παραστήσαι ούτε τοίς πολίταις φθόνον εμποιήσαι 15.9 τής δυνάμεως. αί δέ τελευτήσαντι τιμαι βασιλεί δέδονται τήδε βούλονται δηλούνοι Λυκούργου νόμοι ότι ουχ ως ανθρώπους αλλ' ώς ήρωας τούς Λακεδαιμονίων βασιλείς προτετιμήκασι.